บ้านกาแลตาแย (ท่ากำชำ)
จากการรวบรวมเรื่องเล่าเกี่ยวกับบ้านท่ากำชำ (กาปงกาแลตาแย) นั้น ชาวบ้านคาดว่า มีอายุราว 700 ปี สมัยก่อนเขาเรียกว่า “กาแล” แปลว่า ท่า /ท่าเรือ เพราะหมู่บ้านนี้มีท่า (กาแล/kalae /pengkalan) โดยธรรมชาติ 3 ท่าคือ กาแลและบี กาแลกาปง และตือโละหรือกาแลตือโละ บริเวณกาแลมีต้นไม้ชนิดหนึ่งงอกงามดีขึ้นอยู่ทั่วไป ต้นไม้ชนิดนี้ชาวบ้านเรียก ปาโฮงตาแย หรือ ต้นกำชำ ต่อจากห้วงประมาณ 400 ปี เกิดเรื่องราวที่เล่าขานว่า มีการเปลี่ยนแปลงชื่อหมู่บ้าน อันเนื่องมาจาก หมู่บ้านใกล้เคียง จัดงานเข้าสุนัต หรือ มาสุยาวี (พิธีการขลิบอวัยวะเพศชาย เมื่อเด็กผู้ชายมุสลิม มีอายุย่างเข้าสู่วัยรุ่น ) มีช้างหนึ่งเชือก กลัวคนเยอะ จึงวิ่งหนีเข้ามาในหมู่บ้านกาแล ชาวบ้านเกรงว่าคนในชุมชน จะเป็นอันตราย จึงร่วมมือกันขับไหล่ช้างออกจากหมู่บ้าน แต่ช้างวิ่งลงในป่าชายเลน ในป่าชายเลนมีโคลน ช้างซึ่งน้ำหนักมาก จึงติดโคลน ชาวบ้านกลัวช้างจะตาย ช่วยกันเอาเชือกผูกที่ช้าง แล้วเอาเชือกสลิงผูกยึดติดที่ต้นกำชำ แล้วดึงเชือก ขึ้นมาจากโคลนอย่างปลอดภัย ชาวบ้านตกลงเปลี่ยนชื่อหมู่บ้านเป็น “ กาแลตาแย” หรือบ้านท่ากำชำ มาถึงปัจจุบัน
ประมาณที่ 250 ปี มีกาแลอื่นๆ ได้เกิดขึ้นหลายจุด โดยคนชุมชน ขุดกาแลเพื่อเป็นของตัวเอง 9
กาแล ตั้งชื่อตามชื่อคนทำกาแล คือ กาแลโตะบิน กาแลรีมา กาแลโตะอายา กาแลปะดอเราะห์ กาแลโตะบารู กาแลโตะฮามะ กาแลโตะสุหลง กาแลโตะสาแลแม กาแลจะ หลังจากนั้นประมาณ 100 ปี ก็มีกาแลเพิ่มขึ้นอีก 2 กาแล กาแลแบอิ กาแลโตะมาอะ ที่ประมาณ 60 ปี ก็เพิ่ม 2 กาแล คือ กาแลปะดอแดง กาแลโตะเจะมะ หลังจากนั้นประมาณ 50ปี ก็มีกาแลเพิ่มขึ้นอีก 6 กาแล กาแลแบโอะ กาแลวาแม กาแลดือราแม กาแลแบแลห์ กาแลตะเยาะมะ และ กาแลเวาะมูสอ หลังจากนั้นก็ได้เกิดกาแลใหม่อีก 2 กาแลอายุประมาณ 15 ปี คือ กาแลลาเตะ และ กาแลกูโบร์
นิเวศสำคัญ ที่บ่งบอกถึงความเก่าแก่ของดินแดนบ้านท่ากำชำ ก็คือ “กาแล” หรือ “ท่า” ต่าง ๆ สามารถยืนยัน ถึงความเก่าแก่ผ่าน อายุของกาแล แต่ละกาแล โดยสืบค้นผ่านเจ้าของหรือผู้ครอบครองในปัจจุบัน ตามลำดับชั้นขึ้นไปถึงคนครอบครองก่อนนั้น
กาแลบ้านท่ากำชำ 26 จุด
1. กาแลแบโอะ คนครอบครอง จากอดีตถึงปัจจุบัน คือ ดาโอะ สาเมาะ กาแลนี้มีอายุประมาณ 50 ปี
2. กาแลโตะบิน อดีตครอบครองโดย โตะบิน - วาเงาะ -มาแยแล ตามลำดับ จนปัจจุบัน อาแด วาเงาะ เป็นผู้ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
3. กาแลแบอิ อดีตครอบครองโดย แวมิ ต่อมาเป็น แบอิ ปัจจุบันมี ดะแซ แวมิ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 100ปี
4. กาแลรีมา อดีตครอบครอง ไม่รู้จักชื่อ ต่อมา แวสะนิ ต่อมา โตะสุหลง ปัจจุบัน ตีเมาะ ผู้ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
5. กาแลวาแม ครอบครองตั้งอดีตถึงปัจจุบันคือ วาแม กาแลนี้มีอายุประมาณ 50 ปี
6. กาแลโตะอายา ผู้ครอบครองในอดีต ไม่รู้จักชื่อ ปัจจุบันมี
ปะเงาะเห ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
7. กาแลปะดอแดง อดีตมี ปะดอแดง ครอบครอง ปัจจุบัน วาเฮง ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 60 ปี
8. กาแลตือโละต่อจีน เป็นกาแลธรรมชาติ ตามประวัติ เล่ากันว่า ราว 300 ปีมาแล้ว มีคนจีนมาค้าขายของแล้วเรือล่ม เจ้าของเรือจมน้ำตาย ศพเขาลอย มาจากปากน้ำชายหาดตันหยงเปาว์ เข้ามาในกาแลตือโละ ชาวบ้านจึงนำศพไปฝั่งที่กูโบร์ (จึงเรียกกูโบร์ต่อจีน) ชาวบ้านเรียก กาแลตือโละต่อจีน กาแลชื่อนี้ประมาณ 300 ปี แต่กาแลตือโละนี้มีอายุประมาณ 700 ปี ปัจจุบันยังเป็นกาแลธรรมชาติและยังไม่มีใครครอบครอง
9. กาแลกูโบ เป็นกาแลใหม่มีมาประมาณ 15 ปี แต่ยังไม่มีใครครอบครอง
10. กาแลปะดอเราะห์ อดีตครอบครองโดย อาแว ต่อมาคือ ปะดอเราะห์ ปัจจุบัน มะนาเย็ง ครอบครอง กาแลนี้ มีอายุที่ประมาณ 250 ปี
11. กาแลโตะบารู อดีตรอบครองโดย อีแต แต่ปัจจุบันไม่มีใครครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
12. กาแลโตะฮามุ อดีดครอบครองโดย กาเดร์ ต่อมาเป็น โตะฮามะ ต่อด้วย ปะดออาแว และปัจจุบัน
ครูกอยา ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
13. กาแลโตะสุหลง อดีต แวสะนิ ครอบครอง ต่อมา สุหลง ปัจจุบัน ตีเมาะ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
14. กาแลโตะมะลี อดีตผู้ครอบครองไม่รู้จักชื่อ ต่อมา ดอเลาะ ต่อมา มะลี ปัจจุบัน จูโอะ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 700 ปี
15. กาแลโตะเจะมะ อดีตครอบครองโดย โตะเจะมะ ปัจจุบัน บูงอ ครอบครอง กาแลนี้ มีอายุประมาณ 60 ปี
16. กาแลดือราแม อดีตถูกครอบครองโดย ดือราแม ปัจจุบัน กอเซ็ง ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ
50 ปี
17.กาแลโตะมาอะ อดีตครอบครองคือ หะยีกาเดร์ ต่อมา โตะมาอะ ต่อด้วย จิเฮง ปัจจุบัน ซือลาเมาะ
หะยีกาเดร์ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 100 ปี
18. กาแลลาเตะ อดีตถึงปัจจุบันครอบครองโดย ลาเตะ กาแลนี้เกิดขึ้น เมื่อ พ.ศ 2541 อายุประมาณ 15 ปี
19. กาแลโตะสาแลแม อดีตครอบครอง ดอมิ ต่อมา สาแลแม ต่ออีกคือ งีแย ส่วนปัจจุบัน มะมิง ดอมิ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
20. กาแลแบเลห์ อดีตผู้ครอบครองคือ แบเลห์ ปัจจุบัน ลาเฮง ดือราแม ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ
50 ปี
21. กาแลตะเยาะมะ อดีต ตะเยาะมะ ครอบครอง แต่ปัจจุบันไม่มีใครครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 50 ปี
22. กาแลบอยอ เป็นกาแลธรรมชาติไม่มีใครครอบครอง อดีตเป็นพื้นที่ที่มีจระเข้เป็นเจ้าของ มีจรเข้อาศัยอยู่ ที่กาแลนี้ มีอายุประมาณ 700 ปี
23. ตายงฮาตูเป็นพื้นที่ธรรมชาติติดกับพื้นที่เขตปล่อยแพะพื้นที่นี้เป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ สมัยโบราณและปัจจุบันถ้าไม่สังเกต ลงไปจะหลงทางกลับมาวกวงที่เดิม ตายงนี้มีอายุประมาณ 700 ปี
24. กาแลจะ อดีตครอบครอง มามะ ต่อมา สาและ ปัจจุบัน รอเซะ และ กอยา ครอบครองกาแลนี้มีอายุประมาณ 250 ปี
25. กาแลเวาะมูซอ อดีตถึงปัจจุบัน เวาะมูซอ ครอบครอง กาแลนี้มีอายุประมาณ 50 ปี
26. กาแลแหลมผี ‘กินารี’ ( กินนารี) เป็นพื้นที่ที่ธรรมชาติสร้างมา เป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ เป็นพื้นที่ ผีกินารี มาเที่ยวเล่น ผีกินารี อยู่ที่บูเกะบากา ไม่ได้อยู่ประจำที่นี่ แหลมผีนี้มีอายุประมาณ 700 ปี
ตอนนี้ ยังไม่มีข้อมูลพอถึงความเป็นมา และความสำคัญของ แต่ละ "ท่า " ขอค้างไว้นำเสนอโอกาสหน้า
