อาบีบุสตา ดอเลาะ
การใช้คำว่า"กระบวนการสร้างสันติภาพ"ไม่น่าจะถูกต้อง เพราะเรายังไม่รู้เลยว่าการจะไปสู่สันติภาพนั้นมีลำดับมีระเบียนเป็นขั้นเป็นตอนอย่างไร มันจึงไม่อาจยืนยันได้ว่าปรากฏการณ์ที่แสดงความพยายามในการแสวงหาสันติภาพจากภาคส่วนต่างๆที่ผ่านมามันคือ"กระบวนการ"
ช่วงเวลาที่ผ่านและในอนาคตข้างหน้าอีกหลายปี เป็นช่วงเวลาของการต่อสู้ถกเถียงกันว่า "กระบวนการ"ใด เป็นกระบวนการที่ดีที่สุดในการที่จะยุติสงคราม แน่นอนว่าสุดท้ายข้อเสนอและเหตุผลของใครฝ่ายไหนดีที่สุด ประชาชนก็จะเลือกและเห็นด้วยกับกระบวนการนั้น และข้อเสนอที่ยังไม่ดีพอก็จะหายไปโดยตัวของมันเองเพราะประชาชนไม่ยอมรับ(ประชาชนคนไหนหรือกลุ่มใดหากมีข้อเสนอที่เชื่อว่าจะนำไปสู่สันติภาพได้ก็จะต้องรณรงค์ให้เหตุผลแก่สังคมเพื่อให้คนส่วนใหญ่เห็นด้วย)
ยุคสมัยนี้จึงยังไม่ใช่ยุคสมัยของ"กระบวนการการสร้างสันติภาพ"แต่เป็นยุคสมัยของการแสวงหา"กระบวนการ"สร้างสันติภาพ เมื่อใดที่เกิดฉันทามติในสังคมปาตานีว่า คนที่นี้ส่วนใหญ่เห็นพ้องด้วยที่จะเลือกใช้"กระบวนการ"แบบใดในการสร้างสันติภาพ ปัญหาปาตานีก็จะก้าวข้ามเปลี่ยนผ่านไปสู่อีกยุคสมัยหนึ่ง คือ ยุคสมัยของ"กระบวนการสร้างสันติภาพ"
ยุคนี้ไม่ต้องถกเถียงอีกแล้วว่า กระบวนการแบบไหนดีที่สุดที่จะนำพาสังคมปาตานีไปสู่สันติภาพ แต่จะเป็นยุคสมัยของการเดินเครื่องดำเนินกรรมวิธี "ตามกระบวนการ"ที่สังคมเห็นพ้องต้องกันว่านี้เป็นวิธีที่ดีที่สุดที่จะนำชุมชนปาตานีไปสู่สันติภาพที่แท้จริง
