ระดมสมอง “ภูมิทัศน์งานวิจัยด้านการสื่อสารเพื่อคลี่คลายความขัดแย้งและสร้างสันติภาพ”

 

 

สืบเนื่องจากการประชุมวิชาการนานาชาติ เรื่อง การสื่อสาร ความขัดแย้งและกระบวนการสันติภาพ : ภูมิทัศน์ความรู้จากเอเชียและภาคใต้ของไทย ซึ่งจัดขึ้นเมื่อวันที่ 21 – 22 สิงหาคม 2557 ณ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ความเคลื่อนไหวทางวิชาการเพื่อขับเคลื่อนประเด็นการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพจึงได้เริ่มก่อร่างขึ้น การประชุมครั้งนั้นก่อให้เกิดการเชื่อมต่อทั้งองค์ความรู้ ประเด็นการวิจัย รวมทั้งนักวิชาการและนักกิจกรรมด้านการสื่อสารเพื่อคลี่คลายความขัดแย้งและหนุนเสริมสันติภาพทั้งในและนอกพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยมีเป้าหมายร่วมกันคือการแก้ไขปัญหาความขัดแย้งและขับเคลื่อนกระบวนการสันติภาพด้วยความรู้

ต่อมาได้มีการจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “ภูมิทัศน์งานวิจัยด้านการสื่อสารเพื่อคลี่คลายความขัดแย้งและสร้างสันติภาพ” เมื่อวันที่ 23 กันยายน 2557 ณ ห้องประชุมชูเกียรติ ปิติเจริญกิจ คณะวิทยาการสื่อสาร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นเวทีแลกเปลี่ยนทางวิชาการด้านการสื่อสารสันติภาพ ตลอดจนสำรวจองค์ความรู้ และประเด็นการวิจัยที่มีอยู่ในปัจจุบันเพื่อกำหนดทิศทางการวิจัยให้สอดคล้องกับแนวโน้มสถานการณ์ในปัจจุบันและอนาคต นอกจากนี้ การประชุมยังมุ่งหมายให้เกิดเครือข่ายการวิจัยระหว่างสถาบันการศึกษา นักวิจัยและผู้ปฏิบัติงานด้านการสื่อสารสันติภาพ

ผู้เข้าร่วมประชุมประกอบด้วย นักวิชาการ นักวิจัย และนักเคลื่อนไหวด้านการสื่อสารและสันติศึกษาจากองค์กรต่าง ๆ ได้แก่

1. คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

2. สาขาวิชานิเทศศาสตร์ คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏยะลา

3. คณะวิชาและสถานวิจัยของมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี

- คณะวิทยาการสื่อสาร

- คณะรัฐศาสตร์

- คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์

- สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ (CSCD)

- ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้

 

สำรวจภูมิทัศน์องค์ความรู้และการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพ

จากการสำรวจหัวข้อบทคัดย่อและบทความที่เสนอในการประชุมวิชาการนานาชาติ CCPP จำนวน 48 เรื่องพบว่า งานวิจัยส่วนใหญ่ยังคงเป็นประเด็นที่ศึกษาความขัดแย้งและกระบวนการสันติภาพในมิติด้านรัฐศาสตร์และสังคมศาสตร์ ส่วนประเด็นด้านการสื่อสารนั้น มีผู้นำเสนอบทความวิจัยในการประชุม จำนวน 5 เรื่องจากบทคัดย่อจำนวน 13 เรื่อง (รายละเอียดในภาคผนวก) ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า องค์ความรู้ด้านการสื่อสารสันติภาพนั้นยังคงต้องมีการพัฒนาและจำเป็นต้องขยายขอบเขตการวิจัยด้านการสื่อสารในบริบทความขัดแย้งและการสร้างสันติภาพให้มากขึ้น

ขอบเขตสาขาวิชา	จำนวนบทคัดย่อ (48 เรื่อง)
1. ด้านรัฐศาสตร์ ความมั่นคง ความขัดแย้งและสันติศึกษา	25 เรื่อง
2. ด้านสังคมศาสตร์ สังคมวิทยา วัฒนธรรมศึกษา	14 เรื่อง
3. ด้านการสื่อสาร วารสารศาสตร์ เทคโนโลยีสารสนเทศ	13 เรื่อง

 

ประเด็นการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพ

            การสื่อสารเป็นส่วนสำคัญส่วนหนึ่งในกระบวนการสันติภาพ ขณะที่เป็นที่เข้าใจกันดีว่ากระบวนการสันติภาพเป็นกระบวนการที่มีความเปราะบางและไม่มีความต่อเนื่องในลักษณะเป็นเส้นตรง[1]ความก้าวหน้าในการพูดคุยสันติภาพและการแสวงหาทางออกด้วยการเจรจาหรือข้อตกลงสันติภาพนั้น อาจพบกับอุปสรรค ความชะงักงัน หรือล้มเหลวด้วยปัจจัยแวดล้อมต่าง ๆ สิ่งที่จะทำให้กระบวนการสามารถประคับประคองตัวหรือดำเนินต่อไปได้คือความร่วมมือร่วมใจกันของฝ่ายที่สามหรือฝ่ายประชาชนในการหนุนเสริมและยืนยันเจตนารมณ์สันติภาพ ผ่านกระบวนการสื่อสารเพื่อทำให้เกิดสภาพแวดล้อมทางสังคมการเมืองที่เหมาะสม ดังนั้น ในการประชุมจึงได้มีการรวบรวมข้อเสนอประเด็นการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพที่เหมาะสมกับแต่ละช่วงเวลา แต่ละเงื่อนไขของสถานการณ์ความขัดแย้ง ดังนี้

ประเด็นการวิจัย	ความถี่
1. วารสารศาสตร์สันติภาพ (Peace Journalism)	14
2. การวิเคราะห์วาทกรรม (Discourse Analysis)	8
3. การสื่อสารและวัฒนธรรมศึกษา	8
4. ประวัติศาสตร์และเรื่องเล่า	8
5. กลุ่มผู้เห็นต่างและการสื่อสาร	8
6. สื่อใหม่(New Media)	7
7. เศรษฐกิจการเมือง	7
8. การสื่อสารทางการเมือง (Political Communication)	4
9. การรณรงค์เคลื่อนไหวสันติภาพ	3
10. การรับรู้ข่าวสาร	3
11. ภาพถ่ายและสันติภาพ	2

 

ประเด็นด้านการเรียนการสอน

            นอกจากประเด็นการวิจัยแล้ว ในฐานะที่เป็นสถาบันการศึกษา บทบาทสำคัญอีกประการหนึ่งคือการเผยแพร่องค์ความรู้ด้านการสื่อสารสันติภาพ จึงได้มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและข้อเสนอเกี่ยวกับหัวข้อการเรียนการสอนด้านการสื่อสารสันติภาพ โดยในตารางแสดงให้เห็นว่า ประเด็นด้านวารสารศาสตร์สันติภาพและการสื่อสารในสถานการณ์ความขัดแย้งนั้น เป็นหัวข้อที่มีความสำคัญและได้รับความสนใจมากที่สุด ควบคู่กับความรู้ความเข้าใจเรื่องกระบวนการสันติภาพและการสร้างสันติภาพ

หัวข้อการเรียนการสอน	ความถี่
1. วารสารศาสตร์สันติภาพ การสื่อสารในสถานการณ์ความขัดแย้ง และการสื่อสารสันติภาพ Conflict & Peace Journalism/Communication	11
2. กระบวนการสันติภาพและการสร้างสันติภาพ (Peace Process and Peacebuilding)	7
3. ทักษะการสื่อสาร	5
4. การสื่อสารและวัฒนธรรมสันติภาพ	5
5. สื่อใหม่และเทคโนโลยีสารสนเทศ	4
6. เศรษฐศาสตร์	4
7. วัฒนธรรมศึกษา (Cultural Studies)	3
8. การสื่อสารการตลาดเพื่อสันติภาพ	3
9. การเคลื่อนไหวทางสังคม (Social Movements)	3
10. สื่อกับกลุ่มชาติพันธุ์	2
11. จริยธรรมสื่อ	2
12. การสื่อสารแนวสุนทรียภาพ(Aesthetic Communication)	2
13. การสื่อสารทางการเมือง	2
14. การวิเคราะห์ความขัดแย้ง	1
15. ความขัดแย้งและสันติศึกษาสำหรับนักศึกษาสาขานิเทศศาสตร์	1

 

ทิศทางการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพ

ในที่ประชุมได้มีการแสดงความคิดเห็นและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับทิศทางการวิจัยด้านการสื่อสารสันติภาพดังนี้

1. การวิจัยด้านสังคมศาสตร์ยังขาดการเชื่อมร้อยกัน ประเด็นการศึกษายังคงกระจุยกระจาย ทำให้ไม่มีพลังในทางยุทธศาสตร์การแก้ปัญหาและการเปลี่ยนแปลงสังคม งานวิจัยต้องนำไปสู่การหาทางออกหรือวิธีคิดใหม่ ๆ ในที่นี้ จึงเสนอว่า การกำหนดประเด็นการวิจัยควรตอบโจทย์สำคัญคือ การเสริมสร้างพลังทางสังคมและการก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง (การสร้างสันติภาพ) ซึ่งแนวคิดหลัก (Core concept) ที่ควรนำมาเป็นแนวทางในการขับเคลื่อนงานวิจัยเพื่อแก้ปัญหาภาคใต้ ได้แก่ แนวคิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคม (Social Change) ทฤษฎีสนาม (Field Theory) การก่อรูปและปฏิบัติการทางวาทกรรม (Discursive formation and Discursive Practice)

2.  ควรมีการขยายขอบเขตหัวข้อการวิจัยและมีความหลากหลาย เช่น ประเด็นด้านศิลปะเพื่อคลี่คลายความขัดแย้ง สื่อจิตคดีในการสร้างความเข้าใจในสังคมพหุวัฒนธรรม  ภาพข่าวเพื่อสันติภาพ (Peace Photojournalism)การสื่อสารประเด็นชาติพันธุ์ ฯลฯ

3. การวิจัยพื้นฐานยังคงเป็นสิ่งจำเป็น เพื่อติดตามและประเมินสถานการณ์การสื่อสารและการทำงานของสื่อมวลชนในการรายงานข่าว เช่น การสำรวจพฤติกรรมการเปิดรับข่าวสารและพฤติกรรมการสื่อสารของประชาชนทั้งในและนอกพื้นที่ การติดตามการรายงานข่าวสถานการณ์ภาคใต้และกระบวนการสันติภาพในสื่อแขนงต่าง ๆ ฯลฯ

4. การรวบรวมและสังเคราะห์องค์ความรู้จากงานวิจัยด้านการสื่อสารและสันติศึกษา

5. การศึกษาสถาบันสื่อมวลชนและบทบาทของสื่อในการหนุนเสริมกระบวนการสันติภาพ โดยการศึกษาทั้งในเชิงโครงสร้างสถาบันหรือองค์กรสื่อ และในระดับหน่วยย่อยของผู้ปฏิบัติงานด้านข่าวสาร ผู้สื่อข่าว การบรรณาธิการ กลไกทางอุดมการณ์และค่านิยม รวมถึงการปรับเปลี่ยนทัศนคติและแนวทางการทำงานเพื่อสันติภาพของสื่อมวลชน เพื่อให้เห็นถึงพัฒนาการที่เป็นการหนุนเสริมกระบวนการสันติภาพ

 

แนวทางความร่วมมือด้านการวิจัยและวิชาการระหว่างสถาบัน

            ความร่วมมือด้านการวิจัยและวิชาการระหว่างนักวิจัยและนักวิชาการจากสถาบันต่าง ๆ ดำเนินการได้ใน 2 แนวทางคือ

แนวทางแรกคือ การทำวิจัยร่วมกันในรูปแบบของชุดโครงการวิจัยชุดใหญ่ หรือในรูปแบบของโครงการวิจัยย่อยตามความสนใจของแต่ละคน แต่ให้มีประเด็นที่เกี่ยวโยงกันตามกรอบหัวข้อวิจัยที่ได้เสนอไว้ในการประชุมครั้งนี้ ในเบื้องต้น มีผู้เสนอประเด็นการวิจัยได้แก่ วารสารศาสตร์สันติภาพ (ผศ.วลักษณ์กมล) การวิเคราะห์วาทกรรม (อ.สมัชชา) การศึกษาสนามการสื่อสารสันติภาพ (ผศ.กุสุมา) ภาพข่าว (Photojournalism) (ดร.พรรษาสิริ) สื่อจิตคดีในการสร้างความเข้าใจในสังคมพหุวัฒนธรรม (ดร.จิรยุทธ์)การสังเคราะห์งานวิจัยหรือถอดบทเรียนด้านการสื่อสารและกระบวนการสันติภาพในพื้นที่ความขัดแย้งต่าง ๆ (คุณฟารีดา)เป็นต้นสำหรับแหล่งทุนวิจัย นักวิจัยสามารถเสนอทุนไปยังคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ สกว. หรือแหล่งทุนภายในของมหาวิทยาลัยที่ตนสังกัด เช่น คณะ สถาบันวิจัยหรือสถานวิจัย

แนวทางที่สอง เป็นการสร้างพื้นที่การประสานงานกันทั้งในด้านประเด็นการวิจัย การแลกเปลี่ยนองค์ความรู้จากการวิจัย การจัดกิจกรรมร่วมกัน และการจัดการเรียนการสอน เช่น การจัดเวทีเสวนาทางวิชาการ การร่วมมือกันจัดกิจกรรมสำหรับนักศึกษาระหว่างสถาบัน การเปิดพื้นที่การสื่อสารและการติดต่อ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ เช่น บล็อกเผยแพร่บทความ ผลงานทางวิชาการ หรือกิจกรรมทางวิชาการต่าง ๆ

ทั้งนี้ ผู้เข้าร่วมประชุมจะมีการดำเนินการทั้ง 2 แนวทางควบคู่กันไป โดยแนวทางที่สอง สามารถดำเนินการได้ทันที ส่วนแนวทางแรกนั้นจะมีการประสานงานกันเพื่อพัฒนาข้อเสนอโครงการวิจัยภายในต้นปีงบประมาณ 2558 นี้ 

 

 

 

 

ตารางแสดงหัวข้อบทคัดย่อด้านการสื่อสารที่ส่งมายังการประชุมวิชาการนานาชาติ CCPP 2014 (21-22 สิงหาคม 2557)

หัวข้อบทคัดย่อด้านการสื่อสาร	นักวิจัย
1. Social Issues Shared and Discussed in Social Networking Sites by College Youth*	1. G. Balasubramania Raja, Manonmaniam Sundaranar University, Tirunelviel, Tamil Nadu, India 2. Jone Antony Raja, Rathinam Arts and Science College, Coimbatore, Tamil Nadu, India
2. Negotiating Strategies and Relationship Marketing Implications	Kuochung Chang, National Dong Hwa University, Taiwan
3. Framework for Mobile Learning in the Conflict Area of the four Southernmost Provinces of Thailand*	1. Sariya Binsaleh 2. Muazzan Binsaleh, PSU, Thailand
4. Media Discourse on the Peace Process in Southern Thailand	Samatcha Nilapathama, PSU, Thailand
5. Perceptions of Patani-Melayuness and ‘KhwamPhen Thai’ among Patani Youth	Pakkamol Siriwat, University of Cambridge, UK
6. ‘We and They’. The Created Conflict in Turkish Society and Advertising as a Peacebuilding Instrument	Mehmet Sinan Erguven, Anadolu University, Turkey
7.  The Role of Information Technology and its Application Guidelines to Contribute Peaceful Conflict Resolution	Maruf Chebueraheng, Thammasat University, Thailand
8. Beyond Conventional Professionalism: the Diverse Roles of Thai Journalism in the Southern Conflict*	Phansasiri Kularb, Chulalongkorn University, Thailand
9. Implications of Media Censorship on Ethnic Reconciliation in Post-War Sri Lanka	1. Amali Wedagedara 2. Athulasiri Kumara Samarakoon Open University of Sri Lanka
10. Media Construction of Violence in the South of Thailand: a Sociological Enquiry	Panpimon Narknawa, CU, Thailand
11. Cross Media Ownership and its Impact. A Comparative Study of Media Organization in India and Thailand in the Context of Conflict*	1. Kanueng kwanNunkaew, PSU, Thailand 2. Raja Pokharapurkar, University of Pune, India
12. Alternative Media as a Common Space for Peace in the Southernmost Provinces of Thailand	1. Walakkamol Changkamol 2. Amornrat Chanakan, PSU, Thailand
13. Hate Speech in the Media*	Pirongrong Ramasoota, CU, Thailand

*หัวข้อบทความวิจัยที่นำเสนอในการประชุม CCPP

 

ภาพแสดงรายละเอียดเนื้อหาการประชุม

ภาพ 1 ประเด็นหัวข้อการวิจัยที่สอดคล้องกับกระบวนการสันติภาพแต่ละห้วงเวลา และสอดคล้องกับกลุ่มคนที่เกี่ยวข้องในกระบวนการสันติภาพ

 

ภาพ 2 การจัดกลุ่มประเด็นหัวข้อการวิจัยการสื่อสารสันติภาพ (1)

 

ภาพ 3 การจัดกลุ่มประเด็นหัวข้อการวิจัยการสื่อสารสันติภาพ (2)

 

ภาพ 4 การจัดกลุ่มประเด็นหัวข้อการเรียนการสอน (1)

 

 

ภาพ 5 การจัดกลุ่มประเด็นหัวข้อการเรียนการสอน (2)

 

รายชื่อผู้เข้าร่วมประชุม

ลำดับที่	ชื่อ-สกุล	หน่วยงาน
1	ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วลักษณ์กมล จ่างกมล	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
2	ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ศรีสมภพ จิตร์ภิรมย์ศรี	สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ ม.อ. ปัตตานี
3	อาจารย์ ดร. จิรยุทธ์ สินธุพันธุ์	คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
4	อาจารย์ ดร.พรรษาสิริ กุหลาบ	คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
5	ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กุสุมา กูใหญ่	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
6	ผู้ช่วยศาสตราจารย์ภีรกาญจน์ไค่นุ่นนา	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
7	ผู้ช่วยศาสตราจารย์แวอาซีซะห์ดาะยี	คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏยะลา
8	อาจารย์ ดร.คนึงขวัญ นุ่นแก้ว	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
9	อาจารย์สมัชชา นิลปัทม์	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
10	อาจารย์ ดร.วารุณี ณ นคร	คณะรัฐศาสตร์ ม.อ.ปัตตานี
11	อาจารย์เชาวน์เลิศ  ล้อมลิ้ม	คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
12	อาจารย์มูฮำหมัดสูใฮมี ยานยา	คณะวิทยาการสื่อสาร ม.อ.ปัตตานี
13	นายรอมฎอน ปันจอร์	ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้
14	นางฟาริดา ปันจอร์	สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ม.อ. ปัตตานี